"ตาจ๋า ยายจ๋า เดือนได้ยินที่ตากับยายพูดกับกำนันแล้วนะจ๊ะ ตากับยายไม่ต้องเป็นห่วงนะ เดือนจะเอาร่างกายของเดือนไปชดใช้หนี้เอง ที่นาของเราจะยังเป็นของเราเหมือนเดิม ไม่ว่าจะต้องเจอกับอะไรเดือนก็จะสู้ เพื่อรักษาที่นาของเราไว้"
ตาพุกกับยายนิ่มมองหน้ากัน แล้วถอนหายใจ
"ตาขอโทษที่หาเงินมาใช้หนี้ไม่ทัน ถ้าฝนไม่แล้ง เราก็คงพอจะมีเงินจ่ายดอกเบี้ย เดือนก็ไม่ต้องลำบากไปทำงานใช้หนี้"
"ตาอย่าโทษตัวเองไปเลย เงินพวกนั้นตายืมมาให้เดือนเรียน เดือนต้องเป็นคนรับผิดชอบ ตากับยายไม่ต้องห่วงเดือนนะจ๊ะ เดือนจะชดใช้หนี้กำนันทุกบาททุกสตางค์จนกว่าเขาจะพอใจ"
ก็ในเมื่อโชคชะตาเล่นตลกกับเธอ ทำให้อะไร ๆ ก็ผิดแผนไปหมด ฝนแล้งทำให้ผลผลิตข้าวไม่เป็นไปตามที่หวัง แถมเธอก็ยังมาตกงานอีก เธอก็ต้องยอมรับกับสิ่งที่เป็นไป
คิดในแง่ดี อย่างน้อยเธอก็ยังเหลือลมหายใจ มีร่างกาย ที่พอจะเอาไปชดใช้หนี้สิน ตากับยายไม่ต้องตรอมใจเพราะเสียที่นาไป แต่ก็อดกังขาอยู่ในใจไม่ได้ว่า ที่เธอได้ยินคนเฒ่าคนแก่ต่างพากันอวยยศอวยพรเขาว่า แสนดีประเสริฐเลิศล้ำ เป็นกำนันที่ดูแลลูกบ้านอย่างทั่วถึง ก็คงเป็นเพียงแค่ละคร ที่เขาเสแสร้งแสดงให้คนอื่นดูสินะ เขาช่างปิดบังซ่อนเร้นความร้ายกาจและหื่นกามเอาไว้ข้างในได้อย่างแนบเนียน
กำนันทองแท้ ขับรถออกมาจากหมู่บ้านจำปีบานได้ระยะหนึ่ง เขาก็เหลือบตามองจานข้าวจี่ที่วางอยู่บนเบาะข้างคนขับ หิวก็หิว แต่ก็ลังเลที่จะหยิบมันมากิน เพราะเจ็บปากที่เป็นแผลจากการโดนหัวของยัยลูกหนูนากระแทก แต่สุดท้ายแล้วเขาก็ยื่นมือไปหยิบมันขึ้นมา เพราะคิดว่ากินอิ่มไปตั้งแต่บนรถ พอถึงบ้าน จะได้อาบน้ำแล้วก็นอนพักผ่อนเลย
ทองแท้กัดข้าวจี่คำเล็ก ๆ และเคี้ยวอย่างระมัดระวัง เพราะพอเม็ดข้าวจี่แข็งๆ ไปโดนแผลสดที่อยู่ตรงริมฝีปากล่างเพียงนิดเดียว เขาก็เจ็บจนน้ำตาคลอเบ้า เจ็บจนต้องทำปากเจ่อแล้วก็สูดลมเข้าออกในปาก เพื่อบรรเทาความเจ็บแสบ
เป็นการกินข้าวจี่ที่ลำบากลำบนที่สุดในชีวิต ลำบากจนต้องนึกถึงหน้ายัยคนที่ทำให้ปากเขาต้องเป็นแผล แถมยังเป็นคนเดียวกับคนที่ทำข้าวจี่มาให้เขากิน ไม่รู้ว่าเธอจงใจแกล้งเขาหรือเปล่า เพราะข้าวจี่ที่เธอทำมาให้กินนั้น มันแข็งเกินไป ทำให้กระทบกระเทือนถึงแผลในปาก
กระนั้นความหิวก็ไม่ปรานีใคร แม้จะเจ็บปากแค่ไหน แต่ทองแท้ก็กินข้าวจี่หมดทั้งสองชิ้น
หลังจากนอนหลับพักผ่อนไปหลายชั่วโมง เหนือเดือนก็ตื่นขึ้นมาในตอนบ่ายสองโมง ยายนิ่มทำกับข้าวไว้รอหลานสาวแล้ว พอเห็นหลานเดินลงมาจากบนบ้าน ก็บอกให้ไปหาข้าวหาปลากิน
"ยายทำกับข้าวไว้ให้แล้ว อยู่ในตู้นะ หากินเองเลย ยายจะไปช่วยตาทำสวนผัก"
"แดดยังร้อนอยู่เลยยาย เข้าสวนไปทำผักแบบนี้เดี๋ยวก็เป็นลมเป็นแล้งกันไปพอดี"
"ยายทำมาตั้งนานแล้วไม่เห็นจะเป็นอะไรเลย เดือนกินข้าวเถอะ ถ้ายังเพลียอยู่ก็พักผ่อนต่อได้เลยนะ ยายไปล่ะ"
เหนือเดือนมองตามยายใช้เสียมคอนตะกร้าเดินไปข้างบ้าน ที่สวนและที่นาอยู่ติดตัวบ้าน ข้างบ้านจะเป็นสวนและแปลงผักหลายชนิด ถัดออกไปก็เป็นที่นา ซึ่งปลูกข้าวได้ปีละครั้ง เพราะต้องรอน้ำฝนเพียงอย่างเดียว ที่นี่ไม่มีคลองชลประทานไหลผ่าน
พอเห็นว่ายายกับตาเข้าไปทำงานในสวน เหนือเดือนก็รีบกินข้าวกินปลา แล้วตามเข้าไปทำงานช่วยตากับยาย
เมื่อเดินเข้าไปในสวนแล้วเห็นตากำลังขุดแปลงผัก ส่วนยายก็กำลังถอนวัชพืชในแปลง กลางแดดร้อนเปรี้ยง ๆ คนเป็นหลานก็รู้สึกเจ็บในอก เจ็บใจตัวเองที่ไม่มีงานดี ๆ ทำ สงสารตากับยายที่อุตส่าห์ส่งเธอเล่าเรียนจนจบปริญญาตรี แต่หลานคนนี้ก็ไม่สามารถหาเงินมาใช้หนี้แทนตากับยายได้
เธอไม่รู้ว่าตากับยายยังมีเวลาเหลือบนโลกใบนี้อีกนานเท่าไร เธออยากให้พวกท่านมีความสุขสบายในบั้นปลายชีวิต ไม่มีเรื่องอะไรให้ต้องทุกข์ร้อนใจ และหมดห่วงกังวลกับเธอ
วินาทีนี้นี่เอง ที่เหนือเดือนตัดสินใจอย่างแน่วแน่แล้วว่า พรุ่งนี้เธอจะเอาร่างกายไปชดใช้หนี้ให้กำนันทองแท้ รีบใช้หนี้ให้มันหมด ๆ ไป แล้วเธอจะกลับมาอยู่บ้านกับตากับยาย ทำนาทำไร่ และค่อย ๆ คิดว่า จะทำอะไรเพิ่มเติมต่อยอดจากสิ่งที่มีอยู่ เพื่อให้ฐานะทางการเงินมั่นคงกว่านี้ ตากับยายจะได้ไม่ต้องเป็นกังวลและเป็นห่วงเธอ
3 กำนันทองแท้
"พ่อแท้กลับมาแล้ว"
เสียงเล็ก ๆ ของเด็กชายตัวน้อย ดังขึ้นทันทีเมื่อรถกระบะคันใหญ่คุ้นตาแล่นเข้ามาในบริเวณรั้วบ้าน
เด็กชายทองแท่งยืนอยู่บนเฉลียงของบ้านไม้สักสองชั้นหลังใหญ่ เด็กน้อยรอจนกระทั่งรถจอดสนิท และคนขับเปิดประตูลงมาจากรถ เขาจึงวิ่งลงจากบันไดไปหา
กำนันทองแท้ยิ้มกว้างเต็มใบหน้า เขาย่อตัวลง ยื่นแขนสองข้างออกไปรอรับเอาร่างเล็กที่วิ่งเข้ามาหา แล้วโอบอุ้มขึ้นมาแนบอก
"ว่าไงไอ้เสือ กินข้าวหรือยังครับ"
"กินแล้วครับ ย่าล้วนทำข้าวต้มหมูให้กิน อร่อยมาก แล้วพ่อแท้กินหรือยังครับ"
"กินแล้วครับ"
"พ่อแท้กินข้าวกับอะไรครับ"
ทองแท้นึกถึงปั้นข้าวจี่แข็ง ๆ แล้วก็นึกขำ ข้าวจี่ที่ทำให้เขาเจ็บแผลในปากจนถึงตอนนี้
"พ่อกินข้าวจี่ครับ"
"แท่งก็อยากกินข้าวจี่ด้วย พ่อแท้กินหมดหรือยัง แท่งขอกินด้วยได้มั้ยครับ"
"หมดแล้วครับ เอาไว้ให้ย่าล้วนทำให้กินนะ"
"ครับ"
ทองแท้อุ้มลูกชายเดินขึ้นบันไดมาบนเรือนหลังใหญ่ เขาจึงเห็นว่า ย่าล้วนหรือย่าทองล้วน…แม่ของเขานั่งอยู่บนเตียงไม้สัก อยู่ตรงเฉลียงหน้าบ้านที่มีหลังคามุง ซึ่งเป็นพื้นที่โล่งก่อนเข้าไปในตัวบ้าน